Отырар қаласы

Отырар – Қазақстандағы ежелгі қала, Орта Азиядағы ірі мәдени және сауда орталықтарының бірі болған. Қала Сырдария өзенінің бойында, қазіргі Түркістан облысында орналасқан. Отырар ежелгі заманнан бері Фараб, Тарбанд деген атаулармен белгілі болған.

Тарихы. Отырардың іргесі б.з.д. ІІІ-I ғасырларда қаланған деп есептеледі. Қала Ұлы Жібек жолының маңызды торабы ретінде дамыған. Орта ғасырларда ол саяси, экономикалық, ғылыми және мәдени орталық болды.

Тарихи деректерде Отырар әртүрлі атаулармен белгілі:

• Фараб – ислам дәуіріндегі араб, парсы деректерінде.
• Тарбанд – көне түркі жазбаларында кездеседі.
• Отырар – кейінгі түркі дәуірінде кеңінен қолданылған атауы.

 

Отырардың гүлденуі

• VIII-XII ғасырларда Отырар ислам өркениетінің ірі орталықтарының біріне айналды.
• Қалада көптеген мешіттер, кітапханалар, базарлар, ұстаханалар мен моншалар болған.
• Мұнда әйгілі философ, ғалым Әбу Насыр әл-Фараби дүниеге келген.
• Отырар Шыңғысхан шапқыншылығына дейін Қараханидтер, Қыпшақ хандығы мен Хорезм мемлекетінің құрамында болды.

 

Моңғол шапқыншылығы және Отырар апаты (1219-1220 жж.)

• 1218 жылы Шыңғысханның керуенін Отырар билеушісі Қайырхан өлтіртеді. Бұл моңғолдардың шапқыншылығына себеп болды.

• 1219 жылы Шыңғысхан 150 мың әскермен Отырарға келеді.
• Қала 6 ай бойы жауға берілмей, ерлікпен қорғанады.
• Алайда, сатқындардың кесірінен қақпа ашылып, моңғолдар қаланы қиратады.
• Қайырхан ерлікпен қаза табады, қала тұрғындары қырғынға ұшырайды.

 

Қаланың қайта өрлеуі

• Отырар шапқыншылықтан кейін қайта қалпына келтірілді.
• XIV-XV ғасырларда Ақ Орда, кейіннен Қазақ хандығының құрамында маңызды орталық болды.

XVI-XVII ғасырларда қала біртіндеп әлсіреп, тұрғындары азая бастады.